Oud-premier Balkenende heeft spijt van zijn uitval naar prins Friso

Ex-premier Jan Peter Balkenende (CDA) heeft spijt van zijn harde uitval in 2003 naar prins Friso en zijn verloofde Mabel Wisse Smit. Hij zei toen op een persconferentie dat het stel hem niet volledig had ingelicht over de relatie die Wisse Smit eerder had gehad met drugscrimineel Klaas Bruinsma. „Wanneer onwaarheid wordt gesproken is daar natuurlijk geen kruid tegen gewassen”, aldus een zichtbaar boze Balkenende. Nu vindt hij „achteraf gezien” dat „deze zin niet gezegd had hoeven worden” en dat deze „ook niet nodig was geweest”.  

Voor Balkenende was extra belastende informatie over de status van de relatie tussen Wisse Smit en Bruinsma de reden om geen toestemmingswet voor het huwelijk bij het parlement in te dienen.  Hij sprak over het „schaden van het vertrouwen”. Hierdoor verdween Friso, de tweede zoon van koningin Beatrix, uit de lijst van troonopvolgers. Het huwelijk ging wel gewoon door. Prins Friso overleed in 2013 aan de gevolgen van een skiongeluk het jaar ervoor.

Oud-premier Balkenende komt terug op zijn uitspraken van destijds in de tweedelige tv-documentaire De storm van Balkenende van de NTR die op 27 en 28 december in het kader van de serie premiersportretten wordt uitgezonden. De ongekend felle woorden van Balkenende zijn later vaak als verklaring gezien voor de koele verstandhouding tussen koningin Beatrix en haar premier. In de documentaire geeft de toenmalig hoogste ambtenaar van het ministerie van Algemene Zaken Wim Kuijken dit in bedekte temen ook toe. „Die uitspraak wordt op het paleis ook gehoord en dat is niet fijn”, zegt hij. In tegenstelling tot veel van zijn voorgangers werd Balkenende na zijn achtjarig premierschap niet tot minister van Staat benoemd. Dit gebeurde pas in 2022 op voordracht van koning Willem-Alexander.

Turbulent premierschap

In het tv-portret van de makers Misha Wessel en Thomas Blom blikt Balkenende uitvoerig terug op zijn turbulente premierschap dat onder andere werd gekenmerkt door drie kabinetscrises. Balkenende verdween van het politieke toneel in 2010 nadat het CDA onder zijn leiding bij de verkiezingen twintig zetels had verloren. Ook komen hoofdrolspelers uit die tijd, zoals PvdA-leider Wouter Bos, CDA-fractieleider Maxime Verhagen, D66-leider Thom de Graaf en VVD-minister Rita Verdonk aan het woord. Juist omdat er al zoveel jaren zijn verstreken, durven de geïnterviewden zich aanzienlijk openlijker uit te spreken dan destijds. Zo geeft Maxime Verhagen ruiterlijk toe dat hij in 2003 nooit wat heeft gezien in samenwerking met de PvdA van Wouter Bos en dat de formatieonderhandelingen tussen CDA en PvdA alleen maar schijn waren.

Interessant is ook de nieuwe kijk op de kwestie Ayaan Hirsi Ali die in 2006 leidde tot de val van het tweede kabinet-Balkenende. Minister Rita Verdonk van Vreemdelingenzaken had het VVD-Tweede Kamerlid haar Nederlanderschap afgenomen omdat zij als politiek vluchteling bij haar asielaanvraag verkeerde informatie had verschaft. Uit de documentaire blijkt dat mensen uit de VVD-top zoals toenmalig fractievoorzitter Gerrit Zalm en partijvoorzitter Bas Eenhoorn al veel eerder hiervan wisten. Maar voor Rita Verdonk was dit volledig nieuw. En ook Balkenende toont zich verbaasd als hij hiermee door de interviewers wordt geconfronteerd. „Dat is spelen met dynamiet”, zegt hij.

Steun voor inval Irak

Een belangrijk onderdeel van Balkenendes premierschap was zijn onvoorwaardelijke steun aan de Verenigde Staten voor de inval in Irak in 2003 die de regio nadien in vlam zette. Het argument voor de door de Britten gesteunde militaire actie van de Amerikanen waren de massavernietigingswapens waarover de Iraakse leider Saddam Hussein zou beschikken. Later werd duidelijk en toegegeven dat deze wapens er niet waren.

Balkenende bleef echter overtuigd dat er sprake was geweest van een gerechtvaardigde actie. Hij verzette zich hardnekkig tegen nader onderzoek. Toen de druk te groot werd, stemde hij uiteindelijk in met een staatscommissie onder leiding van oud-president Willibrord Davids van de Hoge Raad.  Die concludeerde dat een adequaat volkenrechtelijk mandaat voor de Amerikaanse aanval had ontbroken. In het portret blijft Balkenende bij zijn standpunt dat de Amerikanen goed gehandeld hebben. „Ik voel me ook verantwoordelijk voor het feit dat een dictator die veel op zijn geweten heeft tot stilstand moest worden gebracht.”