Minister Wiersma legt zich neer bij motie en stopt met eigen mestbeleid

2 dagen geleden 4

Geen boosheid, geen chagrijn, slechts een koele reactie. „Ik slik deze in en geef uitvoering aan de motie”, zei demissionair minister Femke Wiersma (Landbouw, BBB) vrijdagmiddag stoïcijns na afloop van de ministerraad.

Nauwelijks was aan haar te merken dat coalitiepartner VVD een dag eerder een mokerslag had uitgedeeld door een Tweede Kamermotie te steunen waarin Wiersma op een zijspoor wordt gezet als het om het mestbeleid gaat. Nee, aan opstappen had zij niet gedacht, „maar business as usual is het zeker ook niet”. Er zijn nu eenmaal politieke veranderingen, zei ze. „Onze bondgenoten staan misschien al met een been in het volgende kabinet. En nu opstappen helpt niemand.”

De motie aan het adres van Wiersma was afkomstig van Kamerlid Pieter Grinwis (ChristenUnie) en die motie heeft een kraakheldere formulering: de landbouwminister mag rond het mestbeleid „geen onomkeerbare stappen zetten tot het aantreden van het nieuwe kabinet”. Daarmee gaat het Wiersma niet meer lukken om de mestregels voor sommige regio’s in Nederland vanaf 1 januari te versoepelen.

Vrijdagmiddag was er meer slecht nieuws voor de minister. Ook haar plannen voor een soepelere stikstofgrens die vanaf 1 januari zou moeten gelden, gaan de ijskast in. Afhankelijk van de voortgang van de formatie van een nieuw kabinet is het de vraag of het demissionaire kabinet-Schoof deze versoepeling van de zogeheten rekenkundige ondergrens (rko) ooit nog kan meemaken. Dankzij die nieuwe rko zou het gemakkelijker moeten worden om voor nieuwe investeringen een natuurvergunning te krijgen.

Net als het mestbeleid, kreeg ook de voorgestelde versoepeling van de stikstofregels veel kritiek. Bijvoorbeeld bij de provincies, die vreesden dat dit tot nieuwe rechtszaken zou leiden. Ook in het kabinet, bij de VVD-bewindslieden, klonken die geluiden. Daarom komt er verder juridisch onderzoek dat moet uitwijzen of je die soepeler regels mag invoeren zonder eerst de uitstoot te verlagen. „Daar hoop ik op korte termijn een antwoord op te hebben”, zei Wiersma, die zich niet op een nieuwe datum wilde laten vastpinnen.

Rumoer

Binnen het kabinet zorgde vooral het mestbeleid al weken voor rumoer. Wiersma zou uiterlijk op 1 januari het Achtste Actieprogramma Nitraatrichtlijn naar Brussel moeten sturen. Elke vier jaar moeten EU-lidstaten daarin aangeven hoe zij de waterkwaliteit gaan verbeteren. Bemesting speelt voor de waterkwaliteit een grote rol omdat fosfaat en stikstof in de mest het oppervlaktewater verontreinigen.

Wiersma wilde het mestbeleid voor de komende vier jaar versoepelen, waardoor op sommige plekken meer mest in de buurt van sloten en beken uitgereden mag worden. In het kabinet is daar grote onenigheid over ontstaan met demissionair minister Robert Tieman (Infrastructuur en Waterstaat, BBB) en zijn staatssecretaris Thierry Aartsen (VVD) die verantwoordelijk zijn voor de lucht- en waterkwaliteit. Met name op het gebied van waterkwaliteit hangt Nederland al jaren onderaan alle lijstjes.

Tijdens het spoeddebat waren de Kamerleden met stomheid geslagen toen Wiersma niets over de plannen wilde zeggen omdat het actieprogramma „nog onderdeel was van de besluitvorming binnen het kabinet”. Pikant was dat de meeste Kamerleden geen idee hadden wat er in de laatste versie van het actieprogramma stond. Ook over de onenigheid – „discussies” volgens de bewindslieden – werd niets gezegd.

Deze minister luistert alleen naar haar eigen onderbuik

„Deze minister heeft een eind gemaakt aan besturen met draagvlak”, zei Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) woensdag. „Zij heeft een eind gemaakt aan het nemen van beslissingen op basis van feiten, op basis van wetenschap, rekening houdend met wat rechters zeggen. […] Deze minister luistert alleen naar haar eigen onderbuik.”

Ook Grinwis had het woensdagavond gehad, zeker omdat boeren en waterbeheerders medio december nog steeds niet wisten wat zij op 1 januari voor nieuw beleid konden verwachten. „Je zal maar boer zijn”, zei hij tijdens dat debat. „En je zit naar dit debat te kijken omdat je duidelijkheid wil over je bemestingsruimte. […] Dan zie je alleen Haags gedoe. Een debat omdat er stront aan de knikker is in het kabinet”.

Eindelijk duidelijkheid

Dankzij zijn motie weten boeren nu dat de huidige mestregels na 1 januari van kracht blijven. Omdat het achtste actieprogramma niet wordt afgerond, blijft het zevende programma van kracht.

Ook voor de Kamerleden die zich door de slechte informatievoorziening buitenspel gezet voelden, is die duidelijkheid er nu. Dat verklaart wellicht ook de brede steun aan de motie van Grinwis.

„Dit is echt een bewijs van bestuurlijk onvermogen van het kabinet”, zegt Kamerlid Anne-Marijke Podt (D66) terugkijkend. Van een normaal parlementair proces was geen sprake. „Tijdens het debat zei de minister: jullie mogen met me debatteren als het mestplan klaar is.”

Toch kijkt Podt ook kritisch naar het handelen van de Kamer rond het actieprogramma. „De Kamer mag ervan uitgaan dat je met een normaal kabinet te maken hebt, met mensen die normaal tot besluiten komen en op een normale manier het parlement betrekken. Als Kamer zijn we denk ik te lang uitgegaan van die normale situatie. Maar die was er met dit kabinet helemaal niet.”

Ook Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) vraagt zich af of de Kamer niet pro-actiever had kunnen handelen. „Maar we hebben het hier over het achtste actieprogramma dat steeds voor vier jaar wordt voorgesteld. Je verwacht dat bij elk programma de normen strenger worden, als de waterkwaliteit nog lang niet op orde is. We zijn al de risee van Europa.”

Bij dit kabinet wordt veel achter de schermen geregeld, zegt Bromet. „Deze maatregelen rond mest en water waren gewoon zonder overleg in de Kamer op 1 januari ingegaan als de motie van Grinwis niet was aangenomen. Zo gaat het met veel onderwerpen.”