Kopen, afsteken, filmen – en dan de knallen en rookwolken op YouTube

Op een onverhard pad staan vier Nederlandse mannen van rond de dertig, midden in een dennenbos in Polen. Het is er stil en donker. In de wijde omtrek staat geen huis, geen winkel, geen tankstation, geen lantaarnpaal. De mannen zijn net uit de auto gestapt en schijnen met LED-lichtstaven om iets te kunnen zien.

Aan de rand van een open veld, waar de bomen wijken, zetten ze kartonnen vuurwerkdozen neer. Twee mannen laten drones opstijgen; via de controllers met live beeld houden ze de omgeving in de gaten. De andere twee mannen buigen zich over de verpakkingen die ze ‘blokken’ en ‘cakes’ noemen. Eén houdt de camera klaar terwijl de ander met een aansteker het lont dat uit het karton steekt aanraakt. „Komt-ie!”

Zodra de vonk overslaat, rennen ze achteruit en richten hun cameralens omhoog. dwarrelen naar beneden. Roze en paarse rookwolken blijven hangen in de nacht.

Dit zijn de avonturen van Sven en Koen, een duo dat al jaren vuurwerkvideo’s maakt voor YouTube. Het liefst reizen ze af naar Polen om daar voor duizenden euro’s aan vuurwerk dat in Nederland verboden is te kopen en af te steken. Daarnaast doen de mannen stunts die ze ook vastleggen voor hun volgers: ze laten vuurpijlen onder natuurijs ontploffen en gooien 75.000 knalerwten van een brug. Hun kanaal Sven&Koen telt 463.000 abonnees en circa 250 vuurwerkfilmpjes, waarvan sommige ruim een miljoen keer zijn bekeken.

https://www.youtube.com/watch?v=K0WWfc8UGJk

Sven en Koen zijn niet de enige ‘vuurwerk-YouTubers’. Een zoektocht levert zo’n veertig andere Nederlandse accounts op, grote en kleine, waarvan de meeste al jaren bestaan. De grote, naast Sven&Koen bijvoorbeeld ook KingAlmightyyy (594.000 abonnees), maken naast knalvideo’s ook content over snoep, snelle voertuigen en allerlei spannende avonturen. De meeste accounts richten zich volledig op vuurwerk, waaronder AW Fireworks (192.000 abonnees), PyroteamDelft (162.000), Xtremerides1 (102.000) en EindhovenVuurwerk (99.000). Er zijn ook kleine makers, zoals Vuurvent (44.000), PyroFire (29.500) en Papa&Geert (9.600).

De makers zijn vrijwel allemaal mannen. Ze steken voor de camera vuurwerk af en monteren hun beelden tot spectaculaire filmpjes, vol harde knallen, opzwepende muziek en scènes van grenscontroles, boetes of achtervolgingen waarin ze ogenschijnlijk voor de politie op de vlucht slaan. Veel YouTubers promoten hun video’s op TikTok en Instagram.

De YouTubers maken content over het kopen en afsteken van legaal vuurwerk, categorie F1, dat in november en december te koop is bij winkels als Xenos, Aldi en Action. Maar veel vaker houden de mannen een vlammetje bij vuurwerk dat in Nederland illegaal is. Soms in Nederland, maar liever over de grens: in België, Polen, Tsjechië, Zwitserland en Spanje, een enkeling belandt zelfs in China. In het buitenland kun je doorgaans makkelijker zwaar vuurwerk kopen. De vuurwerkfanaten geven soms wel bijna 10.000 euro uit en steken hun aankopen ter plekke af. Het liefst in het donker, op een afgelegen plek waar de kans dat ze gepakt worden niet zo groot is.

De mannen promoten vuurwerkwinkels, filmen gigantische vuurwerkdozen met doodshoofden en vuurpijlen van een meter met gouden knoppen. Ze noemen merken en leggen uit wat er in een cake zit: hoeveel millimeter de buizen zijn, hoeveel shots het ding afvuurt, in hoeveel tijd, hoe hard het knalt, hoe duur het is en hoeveel gram kruit erin verwerkt is. En tot welke categorie het getoonde vuurwerk behoort.

https://www.youtube.com/watch?v=bFbDlt4sxYg&t=124s

In Nederland mogen consumenten het hele jaar door categorie F1-vuurwerk afsteken, zoals sterretjes en knalerwten. Tijdens de jaarwisseling is ook categorie F2-vuurwerk toegestaan, zoals cakes, grondbloemen en fonteintjes. Dit vuurwerk mag alleen in de laatste drie dagen van het jaar worden gekocht. Sinds 2020 zijn de regels aangescherpt en zijn onder meer vuurpijlen en Romeinse kaarsen verboden. Ook vuurwerk uit categorie F3 en F4 is niet toegestaan. Denk aan cobra’s, mortierbommen, shells, vlinderbommen, lawinepijlen en nitraten.

Afhankelijk van de ernst van de overtreding kun je in Nederland voor het afsteken van illegaal vuurwerk een boete, een strafblad, een taakstraf of zelfs een gevangenisstraf krijgen, zegt een woordvoerder van de politie. „Ook als het afsteken van vuurwerk alleen in een video te zien is, .” Het filmen van vuurwerk is op zichzelf niet verboden.

Feloranje vuurgloed

Het vuurwerk dat YouTubers over de grens aantreffen is veelal F2- en F3-materiaal. Zoals in de filmpjes te zien is, ligt dit vuurwerk in landen als Polen en Tsjechië gewoon in de schappen bij tankstations, op markten en in gespecialiseerde winkels. In de video’s benadrukken de makers dat zij hun aankopen niet meenemen naar Nederland, omdat dat strafbaar is. Soms komen disclaimers in beeld: ‘steek geen gevaarlijk vuurwerk af’, ‘neem vuurwerk uit het buitenland niet mee naar huis’ en ‘deze beelden dienen ter entertainment’. Kijkers stimuleren om aan de slag te gaan met illegaal vuurwerk kan strafbaar zijn.

Op verschillende accounts is te zien hoe mannen ook in Nederland illegaal F4-vuurwerk afsteken. Zo tonen de makers van EindhovenVuurwerk – die niet herkenbaar in beeld komen – hoe een Cobra 20 Ultimate, omhuld met een dik pak papier, ontploft op een verlaten basketbalveldje en een regen aan papiersnippers veroorzaakt. In een andere video knopen ze vijfhonderd Funke Trueno’s, een type zware knaller (F3), aan elkaar met snel lont en steken die in één keer af. Een serie keiharde dreunen volgt. Over de grond verspreidt zich een feloranje vuurgloed, gevolgd door dikke rookwolken.

https://www.youtube.com/watch?v=h2H6ImD8kw4

Ook KingAlmightyyy steekt zwaar materiaal af, waaronder Cobra’s, en mortierpijlen. Waar de YouTubers dit vuurwerk vandaan halen, blijft onduidelijk. Soms koopt KingAlmightyyy iets van een man die geblurd in beeld verschijnt.

Wie kijken naar deze video’s? Vooral tieners, valt af te leiden uit de reacties onder de filmpjes. Dat beeld wordt bevestigd door recent kwalitatief onderzoek van VeiligheidNL, het kenniscentrum voor letselpreventie, naar vuurwerkgebruik en risicogedrag onder jongeren. Onderzoekers spraken 148 kinderen van 12 tot en met 15 jaar oud. De meeste zeiden dat ze in de aanloop naar Oud en Nieuw regelmatig vuurwerkvideo’s bekijken. Ze willen weten wat er te koop is, waar ze het kunnen halen en leren over vuurwerk dat ze nog niet kenden, vertelt Martijntje Bakker, directeur van VeiligheidNL. De jongeren kijken vooral graag naar ontploffingen van illegaal vuurwerk zoals cobra’s en nitraten. „De aantrekkingskracht zit in de spanning: dingen zien die niet mogen en gevaarlijk zijn.”

De filmpjes werken volgens Bakker aanstekelijk. „Je kijkt en denkt: dit wil ik ook.” Wie veel van dit soort video’s ziet, raakt sneller geneigd om zelf te experimenteren en risicovol gedrag na te bootsen. Soms uit zich dat in het nadoen van trucs of challenges. Zo ging er drie jaar geleden een vuurwerkchallenge rond waarbij jongeren op grondbloemen moesten stampen. „Dat leidde tot afschuwelijke brandwonden aan voeten”, zegt Bakker.

Jongens met hun vader

In de lange rijen bij vuurwerkwinkels in het Belgische Baarle-Hertog, een trekpleister voor vuurwerkliefhebbers, kennen jongens de vuurwerkfilmpjes. Zodoende zijn ze in het grensdorp beland: hun favoriete YouTubers, zoals PyroteamDelft en PyroFire, kopen hier vuurwerk. Daarnaast is België aantrekkelijk omdat er vuurwerk te koop is dat in Nederland verboden is. De jongens uit de rij komen vaak met hun vader, die rijdt, en dan kunnen er nog vrienden mee. De mannen zeggen dat het vuurwerk hier goedkoper is. Sommigen slaan groot in: ze hebben weekendtassen bij zich of duwen een steekkarretje de winkel in.

In de winkels hangt een gevoel van saamhorigheid, iedereen is hier met hetzelfde doel: vuurwerk kopen dat in Nederland illegaal is en alleen aan het einde van het jaar de grens over mag – maximaal 25 kilo. De gesprekken gaan al snel over de politie. „Staat er grenscontrole?”, vraagt een jongeman met opgeschoren haar. „YouTuber Ruben Koet werd hier in het dorp staande gehouden”, weet hij. „Ach, ik heb schijt, wat wil de politie doen?”, zegt een ander. „Morgen gaan we lekker stoken!”

Jongeren zeggen het vuurwerk ook simpelweg mooi vinden: de kleuren, de effecten en de explosies

„Samen iets doen wat eigenlijk niet mag, dat schept een band”, zegt directeur Bakker van VeiligheidNL. „Het is stoer, en erbij horen is belangrijk op die leeftijd.” Overigens blijkt uit het onderzoek dat de jongeren het vuurwerk ook simpelweg mooi vinden: de kleuren, de effecten en de explosies. De studie laat ook zien dat jongeren het onderscheid tussen de verschillende categorieën vuurwerk vaak niet goed kunnen maken.

Meerdere YouTubers kwamen de afgelopen jaren in aanraking met politie en justitie, zowel in binnen- als buitenland. Online is te zien hoe agenten in Polen en Tsjechië auto’s van Nederlandse YouTubers doorzoeken en boetes uitdelen. Sven en Koen haastten zich onlangs uit het Poolse bos toen een houthakker hen waarschuwde dat agenten onderweg waren. Twee jaar eerder kregen ze in Polen al een boete van een paar honderd euro voor het afsteken van vuurwerk.

YouTuber Felix015_ (21.000 abonnees) vertelt in een video dat agenten jaren geleden 31 kilo illegaal vuurwerk bij hem thuis vonden. Onlangs kreeg hij daarvoor een taakstraf van 140 uur. Ook Ruben Koet werd kort geleden veroordeeld. De rechtbank stelde vast dat hij in 2018 illegaal vuurwerk bezat en afstak, en dat hij anderen aanzette om illegaal vuurwerk te bestellen door kortingsacties te delen. Zijn YouTube-kanaal werd offline gehaald en Koet kreeg een taakstraf van 180 uur en een voorwaardelijke celstraf van vier maanden, met een proeftijd van drie jaar. Sindsdien zegt hij zelf geen vuurwerk meer af te steken voor de camera, maar alleen nog te filmen hoe anderen dat doen. Daarbij waarschuwt hij kijkers: „Pas op, je filmt je eigen misdaad.”

In een recente video steken Sven en Koen enorme cakes af, die volgens het duo van Nederlandse makelij zijn. Dat wekt de indruk dat de beelden in Nederland zijn opgenomen. Maar dat is niet met zekerheid vast te stellen: het is donker, en het gras dat in beeld komt, kan net zo goed elders liggen.

De vraag rijst of de politie hiertegen kan optreden. Volgens een politiewoordvoerder moet eerst kunnen worden aangetoond dat het vuurwerk daadwerkelijk in Nederland is afgestoken én dat dit op dat moment verboden was. „Daarnaast is politiecapaciteit schaars. Dat betekent dat we niet achter elk filmpje aangaan, maar gericht ingrijpen, bijvoorbeeld door video’s offline te halen of de handel in zware explosieven te verstoren.”

Ondertussen gaat de stroom vuurwerkfilmpjes op YouTube gewoon door. In een nieuwe video filmt Ruben Koet hoe mensen ’s avonds laat in een woonwijk vuurpijlen afsteken vanaf een zelfgemaakt lanceerrek. Een van de mannen gooit een Cobra 6 de straat op, die rolt onder een geparkeerde auto. Er volgt een enorme knal en vuur. De mannen lachen.

De journalistieke principes van NRC