Komt er naast cash en de bankrekening ook een digitale euro? Europese regeringen zijn voor

De kans is groter geworden dat consumenten in Europa over een paar jaar in winkels niet alleen kunnen betalen met contant geld of met het saldo op hun bankrekening, maar ook met digitale euro’s. Oftewel digitaal publiek geld, dat net als fysieke eurobiljetten en -munten wordt gegarandeerd door de centrale bank.

Een digitale euro is goed voor de weerbaarheid, vinden ze. Die moet er onder meer voor zorgen dat digitale betalingen doorgang kunnen blijven vinden als er grote cyberaanvallen zijn. Of als er nog meer ruzie met de Verenigde Staten komt en de Amerikaanse betaaldienstverleners die nu een groot deel van de pasbetalingen in winkels in handen hebben, worden ingezet als oorlogswapen tegen Europa.

Het positieve standpunt van de regeringen is een belangrijke stap op weg naar daadwerkelijke invoer, maar nog niet de laatste. Het Europees Parlement moet nog een standpunt innemen. Daarna volgen nog onderhandelingen tussen de Europese Commissie, het parlement en de Europese Raad, dus de regeringen. Burgers krijgen de digitale euro op z’n vroegst in 2029 in hun bankapp of op een aparte pas geladen.

Geld als publieke verantwoordelijkheid

Over de invoer van een digitale versie van de euro wordt al sinds 2019 gepraat. Op dit moment geeft de Europese Centrale Bank alleen contante euro’s uit. Het merendeel van de euro’s in de eurozone staat op rekeningen bij commerciële banken, en die zijn eigenlijk een vordering op de bank, oftewel een belofte dat je dat digitale geld kan omzetten in cash, offline geld. De digitale euro’s die consumenten kennen zijn dus risicodragend kapitaal, geschapen door commerciële banken. Er is altijd een kansje dat een bank omvalt.

Tegelijk met het toenemend belang van digitaal geld in de economie is daardoor ook de machtspositie van de commerciële banken in de economie gegroeid. En die van de ECB naar verhouding afgenomen. Maar de ECB, de Europese Commissie en nu dus ook de Europese regeringen vinden dat het geldsysteem veel meer een publieke verantwoordelijkheid moet zijn, vergelijkbaar met een nutsvoorziening. En daarom is het, met het afnemende belang van cash geld, volgens die partijen hoog tijd om de euro te digitaliseren. Zodat er naast publiek contant geld, ook publiek digitaal geld beschikbaar is om mee te betalen.

Burgers krijgen de digitale euro op z’n vroegst in 2029 in hun bankapp of op een aparte pas geladen

„We willen ervoor zorgen dat er in het digitale tijdperk een munt is die een anker van stabiliteit is voor het financiële systeem”, zei ECB-baas Christine Lagarde daags voor het EU-besluit. En in een digitaal tijdperk, heb je daar een digitale munt voor nodig. Lagarde noemde het een „digitale uitdrukking van soevereiniteit”.

Tegen de komst van de digitale euro is stevig gelobbyd, vooral door commerciële banken. Ook zijn er mensen die vrezen dat de digitale euro een middel wordt waarmee de staat aan digitale surveillance zou kunnen doen. Mede daardoor zit er anderhalf jaar tussen het voorstel van de Europese Commissie voor de invoer en het besluit in de Europese ministerraad.

Tijdelijk EU-voorzitter Denemarken wilde het onderwerp nog graag voor het einde van het jaar afhameren. Want terwijl de EU aarzelt, verandert het betalingsverkeer rap. Consumenten en bedrijven wachten niet tot overheden met digitaal geld komen, maar maken dat zelf. Een voorbeeld daarvan zijn cryptomunten, zoals stablecoins. Die zijn inmiddels in zowel de Europese Unie als in (de grootste cryptomarkt) de Verenigde Staten gereguleerd. Dat verlaagt de drempel voor bedrijven om ze aan te bieden. Recent maakten tien Europese banken, waaronder ING, bekend snel een eurostablecoin te willen gaan uitgeven. Stablecoins zijn ook een digitaal alternatief voor het bestaande geld, maar dan vooral bij zakelijke betalingen.

Consumenten en bedrijven wachten niet tot overheden met digitaal geld komen, maar maken dat zelf. Een voorbeeld zijn cryptomunten

Nederlands parlement kritisch

Het Nederlandse parlement bleek de afgelopen jaren kritisch op de invoer van een digitale euro. Kamerleden hadden veel zorgen over privacy van burgers en over de mogelijke programmeerbaarheid van het digitale geld. Dat slaat op de mogelijkheid voor regeringen of centrale banken om de digitale euro zo te programmeren dat deze alleen kan worden uitgegeven aan bepaalde, vooraf vastgestelde doelen. Bijvoorbeeld wel aan kinderopvang en groenten, maar niet aan sigaretten en vliegtickets.

Om die zorgen weg te nemen, zijn in de verordening waarvoor de Europese regeringen deze vrijdag groen licht hebben gegeven allemaal waarborgen opgenomen. Er staat onder meer een verbod in op programmeerbaarheid. Het digitale geld mag geen bestedingsdoel of vervaldatum krijgen. Het moet eigenlijk net zo gaan functioneren als contant geld nu doet.

Ook zijn afspraken gemaakt over privacy. Die komen erop neer dat de ECB geen direct contact heeft met burgers die de digitale euro gebruiken, en ook niet kan zien wie dat zijn. Bij online betalingen met de digitale euro zou de privacy hetzelfde moeten worden als nu het geval is bij betalingen via de commerciële banken.

Het digitale geld mag geen bestedingsdoel of vervaldatum krijgen. Het moet eigenlijk net zo gaan functioneren als contant geld nu doet

Dat komt doordat de commerciële banken de digitale euro moeten gaan faciliteren via hun apps. Daarin kunnen klanten dus zowel een rekening bij de bank zelf aanhouden, bijvoorbeeld een spaarrekening waarop ze rente krijgen, als een betaalrekening met digitale euro’s. Op digitale euro’s mag geen rente worden gegeven.

Lees ook

Ook voor online betalingen is Europa afhankelijk van de VS. Twee oplossingen: een Europese versie van ‘iDeal’ of toch een digitale euro 

Daarnaast komt er een offline mogelijkheid om digitale euro’s te bewaren en te gebruiken. Dat kan middels een speciale opslag op de chip van mobiele telefoons of via een aparte kaart. Die doet denken aan de Chipknip, die in Nederland in de jaren negentig in gebruik was.

Die offline digitale euro moet ervoor zorgen dat mensen boodschappen kunnen blijven doen als het betaalverkeer is platgelegd, bijvoorbeeld door een grote cyberaanval. Dat kan ook met contant geld. De offline digitale euro zou daar een aanvullende mogelijkheid voor moeten gaan vormen – er wordt daartoe onder meer nagedacht over de vraag of een pas met digitale euro’s een eigen batterij kan krijgen.

Bij de offline variant is de privacy groter en benadert deze die van contant geld. Dat komt doordat de transacties direct tussen de telefoons of kaarten kunnen plaatsvinden en niet via een bank lopen. Je zet dan dus eerst een bepaald bedrag (tegoed) op je telefoon of kaart – zoals bij het opladen van een tegoed op een OV-chipkaart – en geeft dat vervolgens uit.

Samen voor Nederland houdt in 2023 een demonstratie tegen digitaal geld.

Foto Olivier Middendorp

De tegenstand tegen de digitale euro was vooral zichtbaar in Nederland en Frankrijk: landen met grote banken. Die hebben geen zin in de digitale euro, omdat ze verplicht worden eraan mee te werken. Ze moeten hun apps aanpassen en het betaalverkeer gaan faciliteren. Ze moeten daardoor eigenlijk een soort kamer in hun huis inrichten voor een concurrent. Een groot deel van de onderhandelingen gaat dan ook over de vergoeding die ze daarvoor krijgen.

Binnen de Europese ministerraad valt de verdeeldheid mee. Er waren geen tegenstemmers. Een aantal Europese landen is zelfs uitgesproken voorstander. Dat zijn vooral landen die zich kwetsbaar voelen, bijvoorbeeld omdat ze dicht bij Rusland liggen, zoals Finland en de Baltische staten.

Saillant detail voor de insiders is dat in de Europese verordening zoals die nu is aangenomen door de ministerraad niets staat over een maximaal bedrag dat burgers in digitale euro’s mogen aanhouden. Dit is een belangrijk punt voor de banken, die wel graag zo’n maximum willen. De commerciële banken vrezen dat burgers in onzekere tijden hun geld verplaatsen naar een zekerdere digitale eurorekening, ook als ze daar geen rente vangen. Dat maximale bedrag kan volgens de huidige versie van de verordening tussentijds aangepast worden na een voorstel van de ECB.

Of, als de digitale euro wordt ingevoerd, deze ook daadwerkelijk gebruikt gaat worden, is nog een grote vraag. Consumenten hoeven de digitale euro niet te gaan gebruiken. Winkeliers worden wel verplicht hem te accepteren en banken om hem te distribueren, want ook de digitale euro is straks het wettige betaalmiddel in de eurozone. Bordjes met ‘Hier geen digitale euro’ op de deur mogen dus niet. Dat geldt overigens ook voor bordjes als ‘Hier alleen pinnen’. De Europese landen hebben tegelijk een verordening aangenomen die het recht veiligstelt om met cash geld, munten en biljetten, te betalen.