Hoeveel kans maakt de massaclaim tegen Tata Steel?

De site van de stichting Frisse Wind staat vol met verhalen van de „buren van Tata Steel”. Een schooldirecteur vertelt over de enorme roestbruine rookwolken die zo nu en dan langs zijn school trekken. Een hoogzwangere vrouw maakt zich zorgen over haar ongeboren kind: dat krijgt de vuile lucht die zij inademt ook binnen. De chronische hoofdpijn van een buurtbewoner verdween toen hij een maand in Spanje was.

En nu sleept die stichting de staalfabriek voor de rechter: het eist 1,4 miljard euro van de staalfabriek, namens ruim 300.000 (voormalig) buurtbewoners. Zij hebben volgens de stichting gezondheidsschade opgelopen, hun ‘woongenot’ is verminderd en hun huizen zijn minder waard doordat ze dicht bij de fabrieken van Tata Steel liggen. Gemiddeld eist de stichting 5.000 euro per persoon, maar voor bewoners die dichterbij Tata Steel wonen kan het bedrag oplopen tot tienduizenden euro’s.

Erkenning

„Tata Steel verdient veel geld, maar de prijs voor de vervuiling wordt door de omwonenden betaald”, zegt John Beer, bestuurslid van de stichting. „Wij vinden het redelijk dat zij daarvoor geld krijgen.” Maar nog belangrijker is de erkenning dat Tata Steel schade veroorzaakt, zegt Beer. „Dat is de primaire reden voor de massaclaim. Voor omwonenden is die erkenning heel belangrijk.”

Dat omwonenden van een fabriek een schadevergoeding vragen vanwege vervuiling, is bijzonder, zegt Xandra Kramer. Zij is hoogleraar privaatrecht aan de Erasmus School of Law, en gespecialiseerd in massaclaims. „De zaken waarin schadevergoedingen worden gevraagd, gaan meestal om consumenten die schade hebben geleden bij een bedrijf, bijvoorbeeld omdat een product niet goed is.”

Stichting Frisse Wind voert al langer strijd met Tata Steel, en wil dat Kooksgasfabriek 2, de meest vervuilende fabriek van Tata Steel, wordt gesloten. De stichting is opgezet door ouders die zich zorgen maakten over de gezondheid van hun kinderen. De stichting richtte camera’s op de fabriek, die zo 24 uur per dag in de gaten gehouden wordt. Op basis van die beelden kan de omgevingsdienst, de toezichthouder, ingrijpen, hopen ze.

In 2021 deed Frisse Wind samen met advocaat Bénédicte Ficq aangifte tegen Tata Steel, omdat het met opzet en zonder toestemming schadelijke stoffen zou hebben uitgestoten. Het OM doet sinds 2022 onderzoek naar de zaak; het is nog altijd niet duidelijk of het tot vervolging overgaat.

Achterban

De afgelopen twee jaar heeft de stichting gewerkt aan de massaclaim. „Het was een idee van iemand uit de achterban van de stichting”, stelt bestuurslid John Beer. Hij trad later toe tot het bestuur; Beer is advocaat met expertise op het gebied van schadeclaims en is daarom door de stichting gevraagd om bestuurslid te worden. Zelf woont hij niet in de buurt.

Beer vormde Frisse Lucht om tot een stichting die een massaclaim kan indienen: het is dan wettelijk verplicht dat er een Raad van Toezicht is met expertise op het gebied van massaclaims. Die is er nu. De statuten moesten worden herschreven, en de stichting moet aantonen dat het voldoende achterban heeft. Er zijn duizend mensen die zich hebben aangemeld om mee te doen in de massaclaim, stelt Beer. Daarnaast deden deskundigen onderzoek om munitie aan te leveren voor de dagvaarding, die vrijdag naar de rechtbank is gestuurd.

„Er zitten een aantal sterke aspecten in de dagvaarding”, stelt hoogleraar Kramer. „De stichting vraagt geld omdat woningen minder waard zouden zijn door de nabijheid van Tata Steel. Dat kun je uitrekenen, je hebt goed vergelijkingsmateriaal.” Daarnaast wijst Kramer op de rapporten van onder meer RIVM uit 2023, waaruit bleek dat de inwoners van Wijk aan Zee gemiddeld 2,5 maand korter leven dan de gemiddelde Nederlander, door de schadelijke stoffen van Tata Steel.

Schadefonds

Maar het is erg lastig om te bewijzen dat een bedrijf daar ook aansprakelijk voor is, stelt Kramer. „Je moet aantonen dat de schade door Tata Steel komt, en nergens anders door. Maar het is ook belangrijk dat Tata Steel daar kennis van had, en verzuimde in te grijpen. Dat is erg lastig.”

Kramer wijst naar een andere massaclaim, rond lekkende borstimplantaten. „Dat was een eenvoudigere zaak dan deze. Het leek duidelijk dat er wat mis was met de borstimplantaten, er zijn rapporten gepubliceerd dat er gevaren waren en ze zijn uiteindelijk ook van de markt gehaald. En toch kwam de rechter tot de conclusie dat het bedrijf achter de implantaten niet nalatig is geweest. De vereisten om een bedrijf aansprakelijk te stellen zijn hoog.”

Toch denkt stichting Frisse Wind een goede kans te maken. „De feitelijke onderbouwing is indrukwekkend”, vindt Beer. Hij wijst erop dat Tata Steel meerdere keren is veroordeeld omdat het zich niet aan de regels hield.

„Het zou eigenlijk het mooiste zijn als er een schikking komt”, stelt Kramer. Die optie wordt in de dagvaarding ook nadrukkelijk opengelaten: daarin is een voorstel opgenomen om een schadefonds op te richten. „Tata Steel hoeft dan niet de hele aansprakelijkheid toe te geven, maar zou wel erkennen dat omwonenden schade ondervinden”, zegt Kramer. „Als blijkt dat er dan daadwerkelijk schade is, wordt dat uit dat fonds betaald. Tata Steel kan daar goede sier mee maken, en zeggen: als er problemen zijn, lossen we die op.”

Het bedrag in dat schadefonds zal wel lager zijn dan 1,4 miljard euro, denkt Kramer.