Wéér uitstel Mercosur, maar is dat gezien de geopolitieke spanningen wel verstandig? ‘Europa heeft nieuwe vrienden nodig’

Na een verhitte Europese top zou Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zaterdag in het vliegtuig naar Brazilië stappen, om na ruim een kwart eeuw onderhandelen zege te vieren en haar definitieve handtekening te zetten onder een handelsakkoord met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen. Donderdagavond klapte dat plan. De Europese eenheid en daadkracht wordt daarmee op de proef gesteld.

Waar de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva woensdag nog dreigde met een ‘nu of nooit’-deal, bond hij donderdag in na een telefoongesprek met de Italiaanse premier Giorgia Meloni. Die drukte hem op het hart „extra tijd nodig te hebben, maar niet tegen Mercosur te zijn”, aldus Lula. Volgens de Braziliaanse president voelde ze daarbij een zeker politiek ongemak, maar was ze er zeker van de Italiaanse boeren te kunnen overtuigen.

Rome gaf door op de rem te trappen bijval aan Parijs, nadat het eerder deze week België al steunde in verzet in het Russische tegoeden-dilemma. Zonder Italië ontbrak de ruime meerderheid die nodig is voor goedkeuring van het vrijhandelsakkoord. Frankrijk stuurde al langere tijd aan op uitstel en betere waarborgen, in de „eindeloze Mercosur-saga”, zo schreef Le Figaro. Volgens Italië en Frankrijk komt het verdrag onvoldoende tegemoet aan de zorgen van de boeren.

Lees ook

EU gaat zelf 90 miljard aan Oekraïne lenen, route via Russische tegoeden mislukt

Want het vrijhandelsverdrag stuit vooral op weerstand vanuit de agrarische sector, hoewel de afspraken tussen de Europese Unie en het handelsblok Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay, een groot deel van de industrie beslaan. Het gaat bijvoorbeeld om het afschaffen van invoerrechten en handelsbelemmeringen, inclusief een betere toegang voor Europese bedrijven tot de Zuid-Amerikaanse markt.

Tractoren

Agrariërs vrezen voor oneerlijke concurrentie en lagere milieustandaarden, en zetten hun zorgen gister in Brussel kracht bij door een grimmig protest. Wegen werden geblokkeerd door tractoren. Ramen van het Europees Parlement werden ingeslagen. Vuurwerk werd afgestoken en de actievoerders – 7.300 demonstranten volgens de Belgische politie – gooiden straatstenen, aardappelen en suikerbieten. Het verzet tegen Mercosur stond daarbij voorop, gevoed door onvrede over aanstaande bezuinigingen op de Europese landbouwbegroting.

De Franse president Emmanuel Macron zei donderdagochtend bij aanvang van de Europese top: „We kunnen niet accepteren dat onze landbouw, onze voeding en de voedselveiligheid van onze burgers op het spel worden gezet met akkoorden die nog niet gefinaliseerd zijn.”

Later tekenen gaat „niets veranderen”, reageert Gerben-Jan Gerbrandy, Europarlementariër voor D66, telefonisch vanuit Parijs. „De regeringsleiders moeten ophouden met denken in maanden. De ontwikkelingen gaan tegenwoordig per week. En over een maand zijn de boeren nog steeds tegen.”

Gerbrandy wijst erop dat Europa „nieuwe vrienden” nodig heeft. „Met de komst van Trump is die urgentie nog groter geworden.” De traagheid waarmee Europa handelt typeert volgens hem de ‘slow agony’ die volgens voormalig ECB-topman Mario Draghi kan leiden tot economische stagnatie in de EU, in het licht van de geopolitieke concurrentiestrijd met China en de VS.

Lees ook

Dankzij Trumps grillen denkt de Europese Commissie dat het eindelijk gaat lukken: een handelsdeal met Zuid-Amerika

Wrang

De uitstelbeslissing is wrang voor Spanje en Duitsland, die hun auto- en machine-export willen opvoeren. Politiek lijdt vooral bondskanselier Friedrich Merz verlies. Hij had stevig aangedrongen op goedkeuring van het handelsverdrag op de Europese top.

Ook Nederland was aan boord. Den Haag stelde, bij monde van demissionair premier Dick Schoof bij aanvang van de Europese top donderdag, dat het rondkomen van de handelsdeal „belangrijk” is. Dinsdag stemde de Tweede Kamer nipt in met de handelsafspraken, na eerder tegen te hebben gestemd.

Het boerenprotest vorige week donderdag kreeg al snel een grimmig karakter

Jessika van Leeuwen, BBB-Europarlementariër en lid van de Internationale Handelscommissie van het Europees Parlement, laat via haar woordvoerder weten: „We hebben mondiale handelspartners nodig, zeker in deze turbulente tijden voor de wereldhandel. Maar dat betekent niet dat onze boeren als wisselgeld moeten worden gebruikt voor andere sectoren.”

De weerstand tegen de deal komt veelal van de (radicaal-)rechtse flank én uitgesproken linkse kant. De Conservatieven en De Groenen ontmoeten elkaar, al lopen de zorgen deels uiteen: van verschillende milieustandaarden, zoals pesticiden- en antibioticagebruik en ontbossing tot een ongelijk speelveld.

Van uitstel komt, zo lijkt het nu, geen afstel. Woensdag bereikten de Raad en het Europees Parlement wel een overeenkomst over bijkomende maatregelen om tegemoet te komen aan de zorgen van de Europese landbouwsector. Een formeel akkoord op de extra waarborgen volgt waarschijnlijk in januari, wat de deur opent naar ondertekening van het handelsverdrag. De EU-georiënteerde nieuwssite Euractiv bericht vrijdagmiddag dat een moment voor ondertekening al gepland staat: 12 januari, in Paraguay.

Beperkte effecten

Volgens Siemen van Berkum, onderzoeker bij Wageningen Economic Research, zijn de zorgen van de boeren maar deels gegrond. Hij leidde een studie waarbij de effecten van het Mercosur-verdrag voor de Nederlandse economie na vijftien jaar worden doorberekend. „Voor Nederland zal het bbp in 2040 bij een akkoord 0,02 procent hoger uitvallen, voor de EU is dat 0,01 procent.” Van Berkum stelt dat vooral de diensten- en industriesector profiteren van meer export. Hij erkent dat er meer rund- en pluimveevlees zal worden geïmporteerd, en dat de verwerkende vleesindustrie meer concurrentie krijgt.

Maar, concludeert hij: „Er zijn in Nederland relatief weinig gespecialiseerde rundvleesboeren, de meeste runderen die voor de slacht worden aangeboden komen van melkveebedrijven. Uit onze studie komt naar voren dat prijs- en inkomenseffecten voor alle agrarische bedrijven beperkt zullen zijn.”

De boeren in Brussel zijn gehoord. Maar met de toenemende Zuid-Amerikaanse moeheid omtrent het akkoord, dat al sinds 1999 op tafel ligt, heeft de EU vanuit strategisch geopolitiek oogpunt geen tijd meer te verliezen. Von der Leyen weet dat. Ze beoogt het verdrag met Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay begin januari te tekenen. Er ontstaat dan een gemeenschappelijke markt van 722 miljoen inwoners.

Lees ook

Nederland is de Europese toegangspoort voor goederen uit Mercosur-landen